Lokale politiek Vooral bij lokale partijen beginnen raadsleden vaak een nieuwe fractie, blijkt uit onderzoek van NRC.
In bijna de helft van de gemeenteraden – 45,6 procent – zijn de afgelopen drieënhalf jaar één of meer raadsleden vertrokken bij hun oorspronkelijke partij om een eigen fractie te beginnen. Dat blijkt uit onderzoek van NRC
Het betekent dat er nu 150 fracties zijn waar kiezers in 2018 niet voor stemden. De meest genoemde reden voor een afsplitsing is „verschil van inzicht”. Dat kan zowel een persoonlijke reden zijn – botsende karakters – als een inhoudelijke reden: een raadslid kan zich niet langer verenigen met een standpunt dat de rest van de fractie inneemt.
Niet verboden
Afsplitsingen zijn niet verboden; de Kieswet kent geen politieke partijen, alleen gekozenen. Een volksvertegenwoordiger mág dus opstappen en zijn zetel behouden. Maar al jaren gaan er stemmen op afsplitsen te bemoeilijken. In de Tweede Kamer krijgen afsplitsers bijvoorbeeld minder spreektijd en geld. Demissionair minister Ollongren (Binnenlandse Zaken, D66) heeft gemeenten een aantal jaar geleden al eens opgeroepen dat voorbeeld te volgen.
Het aantal afsplitsingen in gemeenten neemt toe. Dagblad Trouw berekende vlak voor de gemeenteraadsverkiezingen in 2018 dat in 30 procent van de gemeenteraden afsplitsingen waren. Twee decennia eerder, tussen 1998 en 2000, was dat percentage volgens onderzoek van het wetenschappelijk bureau van de PvdA 5,8 procent. Nu is dat dus 45,6 procent; NRC volgde vanaf de verkiezingen van 2018 318 gemeenteraden, in de overige 34 werd wegens een herindeling geen gemeenteraadsverkiezing gehouden of er zijn in maart 2022 geen gemeenteraadsverkiezingen.
Lees ook:Ruzie in de raadsfractie? Dan volgt al snel een afsplitsing
De grootte van de gemeente, en daarmee het aantal zetels in de raad, is niet van invloed op het aantal afsplitsingen. Er is wel een verschil tussen landelijke en lokale partijen: afsplitsingen komen bij de laatste dubbel zo vaak voor. Dat zou volgens politicologen kunnen komen doordat bij landelijke partijen de drempel om op de kandidatenlijst te komen hoger is en kandidaten vaak al een aantal jaar mee hebben gedraaid als bijvoorbeeld fractiemedewerker.
Bij de landelijke partijen zijn vooral veel afsplitsingen geweest bij de VVD. Die partij is, samen met het CDA, ook het vaakst vertegenwoordigd in gemeenteraden. Opvallend vaak zijn er afsplitsingen bij de SP geweest. Als reden wordt in lokale media veelvuldig het landelijke SP-beleid genoemd, bijvoorbeeld de verplichte afdracht aan de partijkas en de omgang met jongerenafdeling Rood. Het landelijke beleid speelde ook bij een aantal opstappende CDA-ers mee: de „te rechtse koers” van partijleider Wopke Hoekstra, de samenwerking in Noord-Brabant met Forum voor Democratie, en de behandeling van het vertrokken Kamerlid Pieter Omtzigt. Bij de ChristenUnie was het de Nashville-verklaring over homoseksualiteit in een raad aanleiding voor een breuk.
Drie afsplitsingen
Het aantal afsplitsingen was met drie het hoogst in onder meer Wassenaar en Hoorn, maar door fuserende partijen nam het aantal fracties in de laatste gemeenteraad niet toe. In 22 gemeenteraden, waaronder Maastricht en Ede, nam het aantal fracties met twee toe. Fracties fuseren soms ook, in onder meer Den Haag, Wormerland en Rucphen is het aantal partijen daardoor verminderd.
Lees ook:Reportage over de gemeenteraad van Hoorn met 14 fracties
De hoeveelheid raadsleden die overstapten van de ene naar de andere partij is niet door NRC onderzocht. Dat komt volgens Bahreddine Belhaj, voorzitter van de Vereniging voor Raadsleden, wel „aan de lopende band” voor. Ook is niet geteld hoeveel raadsleden zijn vertrokken en tussentijds zijn vervangen. Dat gebeurt eveneens regelmatig: in Amsterdam stopte ruim een kwart voortijdig, berekende NRC eerder.