Lokale politiek In gemeenteraden hebben veel raadsleden hun fractie verlaten. Ze gaan alleen door of vormen een nieuwe fractie. Over ‘zetelrovers’ en afsplitsers. „De drempel is lager geworden.”
De versplintering in de lokale politiek zet een jaar na de raadsverkiezingen onverminderd door. Fokke Gerritsma
Een tweet van eind september: „Zaanstad heeft vanaf vandaag 15 fracties. Een record!” Zowel de fractie van de VVD als die van Denk in Zaanstad heeft afscheiders. Wie dacht dat de versplintering – hét thema van de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 – voorbij was, heeft het mis.
En Zaanstad staat niet alleen. Geen enkele organisatie houdt alle afspitsingen van de raadsfracties bij, maar NRC telde zeker vijftig gemeenten waar sinds de raadverkiezingen van maart 2018 raadsleden zich van hun fractie hebben afgescheiden.
Ze vallen minder op dan de landelijke afsplitsers, zoals Tweede Kamerlid Wybren van Haga (ex-VVD) die begin oktober aankondigde zijn zetel niet op te geven. De raad in Lelystad bijvoorbeeld telt nu zeventien fracties, Emmen kreeg een eenmansfractie, Maastricht ook. In West-Betuwe stapte een gemeenteraadslid uit de fractie, net als in onder meer Ooststellingwerf, in Velsen, Den Helder, Sluis, Gouda.
De gemene deler is onenigheid: soms met het landelijke partijbestuur of met de partijleden. Soms is er ruzie in de fractie: een botsing van karakters of een ideologisch meningsverschil. Wat opvalt: nu er scherpe keuzes moeten worden gemaakt, omdat in bijna alle gemeenten moet worden bezuinigd, lijkt overal meer frictie te ontstaan.
Lees over de bezuinigingen: Gemeenten lijden door gebrek aan uitgaven Rijk
„Gemeenten staan voor miljoenenbezuinigingen”, zegt Bahreddine Belhaj, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden en PvdA-raadslid in Lelystad. „Je ziet dat de kleur van de partij gaat tellen en dan gaat het om de eigen normen en waarden.”
Wat ook meespeelt, zegt hij: „De drempel om af te splitsen is lager geworden. De redenen zijn anders geworden: het heeft vaker met onderlinge verhoudingen te maken. Vroeger moest je om raadslid te worden je jaartjes hebben gemaakt, dan leerde je het team wel kennen. De meeste partijen hebben moeite raadsleden te vinden: dan is het voortraject korter en de verbondenheid minder.”
Zetelrovers
„Het tweede jaar is altijd woeliger”, zegt ook John Bijl, directeur van het Periklesinstituut. Hij traint gemeenteraadsleden en zit iedere week als ‘mystery burger’ op de publieke tribune van een raadszaal. „De eerste begroting wordt behandeld en dat benadrukt de verschillen. Dan moeten vage plannen concreet worden.”
Door hun voormalige fractiegenoten worden de afsplitsers vaak ‘zetelrovers’ genoemd. Elif Hotaman, die zich in september afscheidde van Denk Zaanstad, zegt echter: „Ik heb mensen een belofte gedaan om vier jaar in de raad te gaan. En ik ben iemand die beloftes graag nakomt: ik zal mensen blijven vertegenwoordigen.”
Hotaman stapte uit de fractie na een conflict met de fractievoorzitter over haar manier van leidinggeven, dat uitlekte. Hotaman voelde zich in de steek gelaten door het partijbestuur, dat volgens haar „te afwachtend” reageerde.
Ook bij coalitiepartij VVD in Zaanstad lag onderlinge onenigheid aan de basis van de afsplitsing: twee van de zes raadsleden werden begin juli uit de fractie gezet. Daardoor verloor de coalitie haar meerderheid en viel het college.
Er waren al scheurtjes, zegt voormalig VVD-raadslid Marianne de Boer – nu Liberaal Zaanstad: „We zaten nog voor het coalitieakkoord op de hei.” De ruzie liep volgens haar echt hoog op tijdens de voorbereidingen op de voorjaarsnota, toen er bezuinigd moest worden.
Maar de oorzaak, zegt De Boer, zat volgens haar vooral in het niet functioneren van de fractie en het niet aanspreken van een wethouder op kwalijk gedrag. Dat schreven zij en haar mede-afsplitser in een brief, die de VVD „lasterlijk en verwerpelijk” noemt. Gesprekken leidden niet meer tot „een bevredigende” oplossing. Stephanie Onclin van de VVD zegt: „Het werd trekken aan een dood paard.”
Ruzie met landelijk bestuur
Bij de SP is het vaak onenigheid met het landelijk bestuur dat tot spanning leidt. Onder meer in Maastricht, Nuenen en Amersfoort leidde dat tot afsplitsers.
Voormalig SP-raadslid Jeroen Goubet uit Weert zegt: „In Den Haag werd de toon feller. Ze zoeken niet naar verbinding, terwijl we dat lokaal juist wel willen. Dat heb ik geprobeerd duidelijk te maken.” Het wrong al tijdens de verkiezingscampagne, zegt hij, toen gevraagd werd om voorbeelden te delen waar het fout ging in de zorg. „Maar onze wethouder deed zorg.”
Nu kijkt Goubet of hij samen met D66 een nieuwe fractie kan vormen: „Er zijn lokaal geen onoverbrugbare verschillen.”
Bij Henk Blok in Hilversum was het juist niet de fractie, maar waren het de partijleden die hem weg wilden hebben. Hij had namens Hart voor Hilversum collegeonderhandelingen gevoerd, onder meer over de fusiegemeente Gooiland. Tot ongenoegen van de leden die mordicus tegen fusie zijn. Bloks oud-collega Jan Slingerland zegt: „Henk kreeg de schuld.” Blok zegt: „De fusie was een stip aan de horizon, zoals de raad had besloten. 2025 is nog zo ver vooruit.”
Is hij een ‘zetelrover’? „Welnee. Je hebt mensen die na een splitsing niets meer doen. Dat is naar voor de kiezer.” Hij zit gewoon naast zijn oude collega’s in de bankjes. En Blok heeft „pret”: „Dan denk ik ‘kijk hoe leuk ze het collegeakkoord uitvoeren’.”